„ასეთ პაციენტებს ნაკლები სიმძიმის კოვიდი ემართებათ,“ - ამერიკაში მოღვაწე ქართველი ექიმი თიმ გურჩი

ძილის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით გვესაუბრა ბავშვთა ნევროლოგი თამარ ედიბერიძე, რომელმაც განგვიმარტა, თუ რა პერიოდიდან და როგორ უნდა დავურეგულიროთ ბავშვს ძილის რუტინა:

- როგორც ვიცით, ბავშვს დაბადებიდან თავისი ძილის რეჟიმი აქვს. უნდა ჩავერიოთ და დავარეგულიროთ ეს, თუ მივცეთ ბავშვს უფლება, როცა უნდა დაიძინოს?

- ყველა ბავშვი იბადება გარკვეული ბიოლოგიური პრიორიტეტებით და რიტმით, რომელიც აბსოლუტურად ინდივიდუალურია. ამ პროცესში უხეში ჩარევა არ იქნება გონივრული. თუმცა ფრაზა „როცა უნდა დაიძინოს“ ყოველთვის გამართლებულიც ვერ იქნება. ამ დროს გააჩნია ასაკს და იმ გამოწვევებს, რასაც ბავშვის ყოველდღიური საჭიროებები გვკარნახობს. ძალიან მნიშვნელოვანია პირველ ეტაპზე ყურადღებით დავაკვირდეთ ბავშვის ინდივიდუალურ პრიორიტეტებს და შემდეგ საჭიროების შემთხვევაში, ნაბიჯ-ნაბიჯ დავარეგულიროთ. მაგალითად, ეტაპობრივად გადმოვანაცვლოთ ჩაძინების დრო, ვასწავლოთ ბავშვს ძილის დამოუკიდებლად შებრუნება, გამოვუმუშავოთ ძილისწინა რუტინა. გაითვალისწინეთ, ბავშვისთვის კონკრეტულ დროს დაძინებაზე მეტად მნიშვნელოვანი ერთი და იმავე დროს დაძინებაა. ძილის რეჟიმის ნაწილია გაღვიძებაც, რომლის დროც ასევე რეგულარული უნდა იყოს. ძალიან ხშირად ჩაძინების რეჟიმის მოწესრიგებას სწორედ დილით ერთი და იმავე დროს გაღვიძებით ვიწყებთ. 

- არის თუ არა ჩვილებში ღამის და დღის ძილს შორის სხვაობა და როგორია ძილის ფაზები?

- ძილის ფაზებს შორის განსხვავება შესამჩნევია ასაკის ცვლილებასთან ერთად. დღის და ღამის ძილი ამ მხრივ ნაკლებ განსხვავდება ერთმანეთისგან. რაც უფრო მცირე ასაკისაა ბავშვი, ე.წ. სწრაფი ძილის ფაზა უფრო ხანგრძლივია და შეადგენს საერთო ძილის 50%-ს. ასაკთან ერთად მცირდება და ზრდასრულ ასაკში 25%-ია. ასევე ადრეული ასაკის ბავშვებს უფრო მცირე დრო სჭირდებათ ღრმა ძილის დადგომისთვის, ვიდრე ზრდასრულებს. ამის პარალელურად ბავშვების ძილი გაცილებით უფრო მოწყვლადია და რუტინაზე დამოკიდებული, ვიდრე ზრდასრულ ასაკში. ძილის ნაკლებობით გამოწვეული პრობლემებიც უფრო დრამატულია ადრეულ ასაკში. თუმცა ძილის ხანგრძლივობისა თუ ხარისხის შემცირება არც ზრდასრულებისთვისაა უსაფრთხო.
​
- რა პერიოდიდან იწყება ძილის რეჟიმის რეგულირება?
​
​- პირველი რამდენიმე თვე თავად ბავშვიც ძიებაშია და ეტაპობრივად ადაპტირდება საკუთარ ბიოლოგიურ რიტმებთან. ეს პერიოდი მშობლების მხრიდანაც უფრო დაკვირვების პერიოდია. ვადები აბსოლუტურად ინდივიდუალურია. არიან ბავშვები, რომლებიც პირველივე კვირებიდან თავად არეგულირებენ ძილ-ღვიძილის რეჟიმს. თუმცა უმრავლესობას ჩვენი მხრიდან დახმარება სჭირდება. ერთი კონკრეტული ასაკი ამისთვის არ არის, თუმცა საშუალოდ 6 თვისთვის, როდესაც უკვე ყველა ბავშვის ცხოვრებაში დგება შერეული კვების ეტაპი და დედის თუ ადაპტირებული რძის პარალელურად იწყებენ დამატებით ბოსტნეულის თუ ბურღულის ფაფების მიღებას, კვების რეჟიმი ხდება უფრო ორგანიზებული, ვიდრე იყო მანამდე. ასევე, დაახლოებით ამ პერიოდიდან ღამის კვებაც ეტაპობრივად მცირდება და შუალედი იმატებს. ეს ყველაფერი ძალიან გვეხმარება დღის და ძილის რეჟიმის დარეგულირებაში. ამავე პერიოდიდან სასურველია, რომ საღამოც ბოლო კვებასა და ღამის ძილს შორის გარკვეული შუალედი დავიცვათ. ანუ, თუ მანამდე ბავშვს შეიძლება კვების დროს ჩასძინებოდა და უმეტესად ასეც ხდება ხოლმე, განსაკუთრებით ბუნებრივ კვებაზე მყოფ ბავშვებში, 6 თვიდან სასურველია, ეს ტრადიცია ნელ-ნელა დავარღვიოთ. რა თქმა უნდა, ეს არ გულისხმობს, რომ პირველივე მცდელობები წარმატებული იქნება. მიზანი ამ სტრატეგიის არის ის, რომ ბავშვმა ეტაპობრივად დაიწყოს დამოუკიდებლად ჩაძინების სწავლა და ჩაძინების რიტუალის ნაწილი აღარ იყოს საკვების მიღება.

დაახლოებით 1-1,5 წლის ასაკისათვის ძილის რეჟიმი უკვე პროგნოზირებადია ხოლმე. ანუ გამოკვეთილია კონკრეტული ბავშვის დღის და ღამის ძილის პერიოდები. გაითვალისწინეთ, რომ ძილი ბავშვის ყოველდღიურობის ნაწილია. შესაბამისად, იზოლირებულად ძილის რეჟიმზე მუშაობა არასწორი და არაეფექტურია ხოლმე. დღის მანძილზე საკვების რეგულარული მიღება და რეჟიმის დაცვა, ფიზიკური და სამაგიდო აქტივობების სწორად გადანაწილება იდეალური წინაპირობაა საღამოს დროულად ჩაძინების და ღამის განმავლობაში ძილის შენარჩუნებისთვის.

- უძილობამ ან ძილის არევამ რა ნეიროფსიქოლოგიური პრობლემები შეიძლება წარმოშვას ბავშვში?
​
​- ძილი ორგანიზმის უმნიშვნელოვანესი ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებაა. ზუსტად ისეთი, როგორც საკვების თუ წყლის მიღება. ძილის დროს თავის ტვინი, ერთი მხრივ, „ისვენებს“ ახალი ინფორმაციისა და სტიმულებისგან, თუმცა ამ პერიოდს იყენებს უკვე მიღებული გამოცდილების გადამუშავების და ორგანიზებისთვის. მნიშვნელოვანია ძილის არა მხოლოდ ხანგრძლივობა, არამედ ხარისხიც. ორგანიზმს, რა თქმა უნდა, აქვს გარკვეული რესურსი და პირველივე უძილო ღამე დრამატულ ცვლილებებს არ მოგვიტანს. თუმცა თუ უძილობას და რეჟიმის დარღვევას აქვს რეგულარული ხასიათი, მაშინ, სამწუხაროდ, რეალური პრობლემების წინაშე ვდგებით. ადრეული ასაკის ბავშვებში ძილის დეფიციტი გამოიხატება ადვილად გაღიზიანებადობით, ჭირვეულობით, მოუსვენრობით, გონებაგაფანტულობით და ყურადღების დეფიციტით. შედარებით მოზრდილებში ჭარბობს მოდუნება და დღის ძილიანობა. ყურადღების დეფიციტი და გაფანტულობა ამ შემთხვევაშიც აქტუალურია, ისევე როგორც ინფორმაციის გადამუშავების და ასევე უკვე ნასწავლის გახსენების შენელება. ბუნებრივია, რაც უფრო მოზრდილი ასაკისაა ბავშვი, მოთხოვნა მისი კოგნიტური უნარების მიმართ იმატებს და დეფიციტიც უფრო თვალსაჩინოა. თუ ძილის დარღვევა დროში მეტისმეტად გახანგრძლივდა და სტაბილური სახე მიიღო, ორგანიზმისთვის ეს უკვე ქრონიკული სტრესული მდგომარეობაა, რაც პრაქტიკულად ყველა სისტემას აზარალებს - მათ შორის იმუნურ სისტემას. ასეთი ბავშვები მეტად ავადმყოფობენ, უჭირთ გარემოსთან ადაპტირება როგორც ემოციურად, ისე ფიზიკურად.
​
- როდის არის დრო, რომ მშობლემა შვილის უძილობის ან არეული ძილის პრობლემების გამო ექიმს უნდა მიმართოს?
​
​- თუ უძილობამ და რეჟიმის დარღვევამ მიიღო სისტემატური ხასიათი. თუ ეს პრობლემა დისკომფორტს ანიჭებს, პირველ რიგში, ბავშვს. ანუ ბავშვი წვალობს ჩაძინებაზე, დამშვიდების და მოდუნების ნაცვლად უფრო ღიზიანდება და ჭირვეულობს, არ ამშვიდებს საყვარელ ადამიანებთან ჩახუტება და მოფერება. დღის მანძილზეც ემოციურად ლაბილურია ან მოთენთილი, ძილიანი და ირღვევა მისი ყოველდღიური აქტივობა.

ექიმთან მიმართვის ჩვენებაა ასევე ძილში ხანმოკლე და განმეორებითი არაბუნებრივი ქცევა. ასეთ დროს ძალიან გვეხმარება წინასწარ ვიდეოჩანაწერის გაკეთება და მისი წარმოდგენა ექიმთან. საბედნიეროდ, ასეთი ეპიზოდების უმრავლესობა ძილის ფიზიოლოგიური, ან არაორგანული ბუნების ასაკდამოკიდებული ფენომენებია ხოლმე, მაგრამ სიფხიზლე მაინც აუცილებელია, რადგან არ ვართ დაზღვეული ისეთი მდგომარეობებისგან, როგორებიცაა მაგალითად, სუნთქვასთან დაკავშირებული ძილის დარღვევა, ან ძილის ეპილეფსიური გულყრები.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ადრეული ასაკის ბავშვებში ძილის დარღვევის ყველაზე ხშირი მიზეზი არათანმიმდევრული რეჟიმია ხოლმე. ძილისწინა რუტინის არარსებობა, გაჯეტების გადაჭარბებული მოხმარება, გვიანი ვახშამი და ტკბილეული, ძილის წინ ფიზიკური აქტივობებით დატვირთვა, იმ იმედით, რომ „დაიღლება და უკეთ დაიძინებს“, ყველაზე გავრცელებული შეცდომები და მითებია. არსებობს წესები და რეკომენდაციები, რომლებიც გვეხმარება რეჟიმის სწორად ორგანიზებაში, ხოლო ჩვენს პატარას მშვიდად ჩაძინებაში. აღნიშნული რეკომენდაციების ინდივიდუალურად მისაღებად ასევე შეიძლება მივმართოთ შესაბამის სპეციალისტებს. 

ესაუბრა ელენე ოვაშვილი