„არცერთ ბავშვს არ უნდა სწავლის პროცესი. ყველას ურჩევნია წიგნი დახუროს და ინფორმაცია თავისით შევიდეს თავში,“ - მედეა ზირაქაშვილი

​რა არის ძილის დარღვევის მიზეზი და რატომ ეღვიძებათ ბავშვებს ღამე ტირილით? - ამ თემაზე MomsEdu.ge-ს ესაუბრა ნეიროფსიქოლოგი თამარ ტატიშვილი.

- რა გულისხმობს ძილის დარღვევა და რამდენად ხშირია ის ბავშვთა ასაკში?

- ძილის დარღვევაზე მიანიშნებს, როდესაც სახეზეა ჩაძინების, ძილის პროცესის და ხარისხის შენარჩუნების ან გაღვიძების სირთულე. ზოგადად, ასაკი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ძილის დარღვევებზე საუბრისას. რაც მაგალითად, გარკვეულ ასაკში ნორმად მიიჩნევა, იგივე მახასიათებლები დარღვევაა განვითარების სხვა ეტაპებზე, ამ შემთხვევაში, უმჯობესია ბავშვთა ასაკი შემოვფარგლოთ და შევეხოთ გარდატეხის ასაკამდე პერიოდს (0-დან - 11-12 წლამდე). ამ ასაკობრივ კატეგორიაში ძილის დარღვევები დაახლოებით 30% ში გვხვდება. აღსანიშნია, რომ 1-2 დღიანი ეპიზოდი, როცა ბავშვს ძილის პრობლემა აქვს, ძილის დარღვევად არ განიხილება. მაგრამ თუ კვირაში მინიმუმ 3 - ჯერ ან მეტჯერ ვლინდება ძილის სირთულეები და ერთ თვეზე მეტი ხანგრძლივობით, მნიშვნელოვანია უყურადღებოდ არ დავტოვოთ ეს საკითხი, რადგან მოწესრიგებული ძილი ბავშვებში კრიტიკულად მნიშვნელოვანია მათი ფიზიკური, შემეცნებითი თუ ემოციური სფეროს ჯანსაღად განვითარებისთვის.

- ძილის დარღვევის ფორმებსა და მიზეზებზე რომ ვისაუბროთ.

- ძილის დარღვევებამდე, ნორმებს შევეხები, რა ასაკში რა ხანგრძლივობის ძილია საჭირო დღე - ღამის განმავლობაში. 

მაგალითად, 

ახალშობილებს 16 - დან 20-საათამდე სძინავთ, ხანმოკლე ინტევალებით,

1-დან 3 წლამდე მინიმუმ 11, მაქსიმუმ 14 საათია რეკომენდებული შუადღის ძილის ჩათვლით,

3-6 წლამდე - 10-13 საათი ჯამში, 

6 წლიდან 12 წლამდე - საშუალოდ 9-12 საათი.

შესაძლოა, ბავშვს ეძინოს ნორმალური ხანგრძლივობით, მაგრამ დღის განმავლობაში მაინც დაღლილი, მოთენთილი, გაღიზიანებული იყოს, აღენიშნებოდეს კონცენტრირების და მეხსიერების პრობლემები. ასეთ დროს, შესაძლოა, ძილის ფაზების მონაცვლეობა და ხანგრძლივობა იყოს დარღვეული. ამის განმაპირობებელი, ხშირად, ძილის დროს არასასრუველი გარემო პირობებია (ხმაური, სინათლე, ძალიან მაღალი ან დაბალი ტემპერატურა ოთახში, საწოლის ზედმეტად მყარი ან რბილი ზედაპირი თუ არასაკმარისი ზომა, ან საკვები (ძირითადად სტიმულანტები). იშვიათ შემთხვევაში ფიზიოლოგიური საფუძვლისაც შეიძლება იყოს და სხვა დარღვევაზე მიანიშნებდეს, მაგალითად, რესპირატორული სისტემის პრობლემები, ძილში სუნთქვის შეჩერების ეპიზოდები (აპნოე), ნეიროგანვითარების დარღვევები, როგორიცაა ADHD, აუტიზმის სპექტრის აშლილობა, ეპილეფსია, დეპრესია, მომატებული შფოთვა ხშირად განაპირობებს ძილის პრობლემებს.

ბავშვებში ძილის დარღვევების ყველაზე გავრცელებული გამოვლინებაა არასრული გამოღვიძების ეპიზოდები ძილში, რომლის დროსაც დამახასაითებელია სიარული, ლაპარაკი, სიზმრის საშიში შინაარსით განპირობებული რეაქციები. არასრული გამოღვიძებისას ცნობიერება დაბინდულია, კონტაქტი გაძნელებული და სრული გამოფხიზლებისას არ ახსოვთ აღნიშნული ეპიზოდი.

ამ ასაკობრივ ჯგუფში ხშირად ვხვდებით, ასევე, მოუსვენარი კიდურის სინდრომს, როდესაც ბავშვს უმოძრაოდ ყოფნისას შემაწუხებელი შეგრძნებები უჩნდება კიდურებში (ძირითადად ფეხებში), ეს შეგრძნებები ქრება კიდურის გამოძრავებისთანავე. პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ ასეთი მოძრაობა შეიძლება ღამის განმავლობაში ასეულობით დაფიქსირდეს, კიდურის გამოძრავებისას ბავშვს რომც არ გაეღვიძოს, ეს მაინც ახდენს გავლენას ძილის მიმდინარეობაზე და ხარისხზე (გაღვიძებისას, ბავში დაღლილია). ხშირად ამ დიაგნოზის მიზეზად რკინის დეფიციტი მიიჩნევა და ზოგჯერ მხოლოდ რკინით მდიდარი პროდუქტების მიღება აგვარებს პრობლემას. თუმცა, შეიძლება მიზეზი სხვა, უფრო სისტემური პრობლემაც იყოს და ამიტომ სპეციალისტთან ვიზიტი აუცილებელია.

ისეთი შემთხვევებიც არის, როცა ძილისთვის ხელშემწყობი პირობების და დიდი მცდელობის მიუხედავად, ბავშვებში ძილი ღამით 2, ზოგჯერ 4 საათით გადავადებულად დგება. ეს, რა თქმა უნდა, პრობლემას წარმოადგენს, რამდენადაც სოციალურად მიღებული ძილის პერიოდზეა მორგებული სკოლა, ბაღი და ა.შ. მუდმივად გამოუძინებელი ბავშვი კი ხშირად ემოციურად მოწყვლადი, აკადემიურად წარუმატებელი და თანატოლებისგან გარიყულია. ის, რომ ბავშვი “გვიან იძინებს, მაგრამ გემრიელად სძინავს”, არ უნდა იყოს სიმშვიდის საფუძველი და დროულად უნდა ვიზრუნოთ ძილ-ღვიძილის ციკლის დარეგულირებაზე. ამის მიზეზი ფიზიოლოგიურია, მაგრამ არამედიკამენტური მიდგომებით მართვადი. ნორმაში, ბავშვს ჩაძინებისთვის 10 - დან 30 წუთამდე პერიოდი სჭირდება. თუ 2-3 წუთში იძინებს, ეს იმაზე მიანიშნებს, რომ ძილის დეპრივაცია აქვს ანუ არ სძინავს იმდენი, რამდენიც სჭირდება დღე-ღამის განმავლობაში.

- რატომ ეღვიძებათ ბავშვებს ღამე ტირილით?

- ბავშვებში, კონკრეტულად ჩვილებში, ტირილით გაღვიძების მიზეზი შეიძლება იყოს შიმშილი, საჭმლის მომნელებელი სისტემის მოქმედებით გამოწვეული დისკომფორტი, ღრძილების ქავილი, გარემოში არსებული შეგრძნებებით (ხმაური, ვიბრაცია, განათება) გამოწვეული შფოთვა და სხვა.

შედარებით მოზრდილებთან - განშორების შფოთვა, სიზმრის საშიში შინაარსი, უნებლიე შარდვის ეპიზოდები, ღამის ტერორები. ამის ტერორები ძირითადად 4-12 წლის ასაკში გვხვდება. ამ დროს ბავშვი კივილით და ტირილით წამოჯდება საწოლზე, თვალები გახელილი აქვს, ოფლიანდება, შეშინებულია, მაგრამ არ ღვიძავს სრულად. ეს ეპიზოდი დაახლოებით 5 წუთი გრძელდება, შემდეგ ისევ აგრძელებს ძილს. ღამის ტერორები არ უკავშირდება სიზმარს და ძილის ფაზების მონაცვლეობისას ვლინდება. ძირითადად მაშინ ხდება, როცა ბავშვი გადაღლილია, დასაძინებელ გარემოს იცვლის ან ავად არის და როგორც წესი, რამე ორგანულ პათოლოგიაზე არ მიანიშნებს.

- როდის არის საჭირო სპეციალისტის დახმარება და როგორ ხდება პრობლემის აღმოფხვრა?

- თუ ძილის დარღვევები მეორადი სახითაა და შედეგია მაგალითად, დეპრესიის, წამლის გვერდითი მოქმედების, რკინის დეფიციტის ან ისეთი სამედიცინო პრობლემითაა განპირობებული, როგორიცაა აპნოე, სუნთვის რეგულაციის დაღვევები, რესპირატორული პრობლემები, საჭიროა პირველად მიზეზზე მუშაობა და პარალელურად ძილის ჰიგიენაზე ზრუნვა. ამისთვის, შესაბამისი სპეციალისტის ჩარევაა საჭირო, რადგან მხოლოდ ძილის მოწესრიგებაზე განცალკევებულად მუშაობა არ იქნება შედეგიანი.

თითქმის ყველა სხვა შემთხვევაში, ქცევითი თერაპია და მარტივი რეკომენდაციების გათვალისწინება საკმარისია, რომ ბავშვებს ძილ - ღვიძილის ციკლი მოვუწესრიგოთ.

• საწყის ეტაპზე, ბავშვს, მისთვის გასაგებ ენაზე უნდა ავუხსნათ ძილის მნიშვნელობა. შეგვიძლია ვუთხრათ, რომ ძილის დროს იზრდება, უფრო ძლიერი და ჭკვიანი ხდება, ნასწავლს კარგად იმახსოვრებს, და ა.შ. რეალურად ამ ტექსტით არ ვატყუებთ მას, ძილის დროს მართლაც გამომუშავდება ზრდის ჰორმონი, უმჯობესდება იმუნიტეტი, შემეცნებითი ფუნქციონირება და სტრესებისადმი მედეგობა;
• იმ შემთხვევაში, როცა ბავშვი ლაპარაკობს ძილში, არ არის სასურველი, რომ გამოველაპარაოკოთ, ან ვეცადოთ გამოფხიზლებას და მოვუყვეთ ამის შესახებ. ამით ჩაძინების ეტაპს უფრო გავუხანგრძლივებთ და თავსაც უხერხულად ვაგრძნობინებთ. ეცადეთ, იყოთ მასთან ახლოს და ნაზად დამამშვიდებელი ბგერებით უბიძგოთ ძილისკენ;
• თუ ბავშვი საწოლიდან დგება და დადის, პასიურად უბიძგეთ საწოლისკენ, არ შეანჯღიოთ, დარწმუნდით, რომ არაფერს ვნებს საკუთარ თავს ან სხვას. თუ ეს ეპიზოდი ხშირად მეორდება და არ უკავშირდება ზედმეტად გადაღლას, მაღალ სიცხეს ან არარეგულარულ ძილის რეჟიმს, მიმართეთ ექიმს;
• ადვილად ჩაძინებისთვის ბავშვი ძილის წინ, არც ზედმეტად უნდა იყოს გამოკვებილი და არც მშიერი;
• ჩაძინებამდე ბავშვმა არ უნდა გაატაროს დრო ეკრანთან. ეკრანის განათება დღის სინათლის სიმულაციის სიგნალს გზავნის ტვინში და ხელს უშლის ძილის ჰორმონის გამომუშავებას;
• ოთახში, სადაც ბავშვს სძინავს არ უნდა იყოს ზედმეტი ხმაური, განათება, სიცხე.
• ბავშვი უნდა მოერიდოს კოფეინის შემცველი პროდუქტების მიღებას ძილის წინ, 2 საათით ადრე;
• ძილის წინ მნიშნველოვანია რუტინის შემუშავება. პირობითად, რაიმე სამაგიდო თამაში ოჯახის წევრებთან ერთად, შემდეგ ზღაპრის წაკითხვა, შემდეგ შხაპი, კბილების გამოხეხვა, პიჟამოს ჩაცმა, დაწოლა. აქტივობები ყოველთვის ერთი და იგივე დროს და ერთი და იმავე თანმიმდევრობით უნდა სრულდებოდეს, რაც ძილის განწყობის შემუშავებას ემსახურება
• საწოლში მაშინ უნდა დაწვეს, როცა ნამდვილად ეძინება, მაგრამ ჯერ კიდევ ფხიზელია, ეს დაეხმარება მისი საწოლის ძილთან ასოციაციის გამყარებაში;
• იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვი მშფოთვარეა და ძილის და სიბნელის შიში აქვს, ეცადეთ, მასთან შეთანხმებით გადაალაგოთ ავეჯი ისე, რომ მის მხედველობის ველში არ ხვდებოდეს ჩრდილები და ანარეკლები;
• ძილის გადავადების პრობლემის დროს გამოიყენეთ მკვეთრი განათება, გადაწიეთ ფარდები დილით ან გამოიყენეთ ლედ განათების ნათურები, რაც ძილის ჰორმონს ბლოკავს და გამოღვიძებას ასტიმულირებს, საღამოობით კი პირიქით, შეზღუდეთ სინათლის წყაროები, ეკრანები. დროთა განმავლობაში ეს ხელს შეუწყობს ნორმალური ცირკადული რიტმის ჩამოყალიბებას;
• გამოიყენეთ განმამტკიცებლების სისტემა (სტიკერები და ა.შ) პატარებთან შუადღის ძილის შესანარჩუნებლად;
• ძილის წინ ბავშვთან დამშვიდობება უნდა იყოს ტკბილი და ხანმოკლე;
• თუ ბავშვს ცხვირით სუნთქვის პრობლემა აქვს და მშრალი ყელი ხშირად აღვიძებს, წყალი ადვილად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს. მის მოპოვებაზე დიდი დრო არ უნდა იხარჯებოდეს, რომ არ გამოფხიზლდეს.

ესაუბრა მარიამ ჩოქური ​