როგორ ვმართოთ ბავშვებში უარით გამოწვეული აგრესიული ქცევა?

​მშობელმა ბავშვის აღზრდისას თავიდანვე უნდა მისცეს შესაძლებლობა, გამოკვეთოს საკუთარი ინტერესები. ამისთვის საჭიროა, რომ დღეში თუნდაც ერთი საათი დაუთმოს მასთან საუბარს, მასთან უშუალო კონტაქტს. საქართველოში არის ასეთი ტერმინი „სოციალურად ობოლი ბავშვი“. ესაა კატეგორია, ვისი მშობლებიც ძირითადად საზღვარგარეთ არიან და შვილებს ეკონტაქტებიან ინტერნეტით; ასეთ ბავშვებს აქვთ მშობლის დეფიციტი. შესაძლოა მას ეკონომიკურად ყველაფერი მოგვარებული აქვს – მაღალი ხარისხის ტანისამოსი, კერძო სკოლა, მაგრამ ყველაზე მთავარი აკლია – მშობელთან ურთიერთობა. ემოციური ინტელექტი სწორედ ოჯახიდან ყალიბდება – როგორ მისმენენ, როგორ მაღიარებენ, როგორ მითანაგრძნობენ, როგორი ურთიერთობები აქვთ, კონფლიქტებს როგორ აგვარებენ. ასე სწავლობს ბავშვი ცხოვრებას. ცნობილი ამბავია, რომ ჩვენი ემოციური ინტელექტი ჩვენი წარმატების საწინდარიცაა.

როდესაც კარგად ვიცნობ ჩემს ემოციებს, უფრო იოლად გამომდის სხვისი ემოციის ამოცნობაც. რატომ ხდება ბულინგის შემთხვევები? იმიტომ, რომ არავინაა ემპათიური, არავის არ აინტერესებს, რას გრძნობს ბავშვი. არის მეორე მომენტიც – უნდა აცნობიერებდე გარემოს. არ შეიძლება, მგლების ხროვაში კნავილი დაიწყო. უნდა იცოდეს ბულინგის მსხვერპლმა, როგორ „იყმუვლოს“, რეალური თავდაცვა უნდა იცოდეს ბავშვმა. ძალიან რთული თემაა ბულინგი. მასში მთელი სისტემაა ჩართული – ბავშვიც, მშობელიც, სკოლაც, გარემოც. ცნობილი ფოტოა, ხელმძღვანელი ეჩხუბება მამას, მამა – ცოლს, ცოლი – ბავშვს. როცა სოციუმი ნეგატიური ინფორმაციითაა დატვირთული, ბულინგის შემთხვევებიც ბევრია. ბევრმა მიზეზმა წარმოშვა ეს პრობლემა, მათ შორის სუიციდმა, რომელზეც მუდმივად და დაუღალავად საუბრობენ ტელევიზიებში. ბავშვს უჩნდება ფარული სურვილი, თვითონაც იგრძნოს თავი მსხვერპლად, ისევე მოიქცეს, როგორც ტელევიზორში მოისმინა, სუიციდის ჩამდენ მოზარდზე.

ხშირად ისმის კითხვა, გავაკეთოთ აქცენტი ძლიერ მხარეებზე თუ გავაუმჯობესოთ ბავშვის სუსტი მხარეები? – უმჯობესია, ძლიერი მხარეების წარმოჩენით დავიწყოთ. განვუმტკიცოთ თვითშეფასება, შევუქოთ ის უნარები, რაც ამა თუ იმ საქმეში გამოავლინა და ამის შემდეგ მივანიშნოთ სუსტ მხარეებზე. კონტექსტი ასეთი იქნება – თუკი ასე კარგად ართმევ თავს სხვა საქმეს, სცადე ესეც, იქნებ ეს უკეთესად გამოგივიდეს. მაგალითად, ბავშვს მათემატიკის მეცადინეობა ეზარება, იმიზეზებს, რომ არ გამოსდის, ვერ გაიგო; თქვენ უნდა მოუძებნოთ ფუნდამენტური ძლიერი მხარე და მასთან მიმართებაში გაუღვივოთ მათემატიკის სწავლის სურვილიც. ძალიან ამართლებს ეს მეთოდი.

მშობელს და შვილს შორის როცა კონფლიქტია, უპირატესობა მშობელს აქვს, რადგანაც გამოვლილი აქვს შვილობის პერიოდი. მაგრამ რატომ უქმნი საკუთარ შვილს იგივე პრობლემას, რამაც თავის დროზე შენ დაგანგრია? რატომ უკრძალავ იმას, რისი აკრძალვაც თავის დროზე შენთვისაც მტკივნეული იყო? აქ ორი საკითხია: ა) მშობელს ხშირად ავიწყდება შვილობის პერიოდი. ავიწყდება, როგორი ბავშვობა ჰქონდა თავად, რა სირთულეები გამოიარა და ბ) რა ღირებულებათა სისტემაა ახლა და რამდენად განსხვავდება ის შენი ბავშვობისდროინდელი ღირებულებებისაგან. თეორიულად ამგვარი საკითხების განხილვა ძალიან მარტივია, მაგრამ როცა საქმე უკვე ემოციურ მიჯაჭვულობას ეხება (მშობელი – შვილის მიმართ), იქ თავს იჩენს საფრთხის შიში, მუდმივი შფოთვა ბავშვის მდგომარეობაზე, მის გარემოზე, ქცევებზე. დედა ძალიან რთულად „უშვებს ხელს“ შვილს. ეს ჭიპლარის მეორედ გადაჭრას გავს. ასეთი გადაჭარბებული ზრუნვა კი ხშირად მოზარდებში უკუკავშირს იწვევს, მოზარდები ღიზიანდებიან, განიზიდავენ მშობელს. საქართველოში არის ეს ტენდენცია – მშობლები (უფრო დედები) საკუთარ ცხოვრებას მთლიანად, თავგანწირვით უძღვნიან შვილებს, ფაქტობრივად საკუთარი ცხოვრება აღარც აქვთ, მათი ყველა ინტერესი და მოთხოვნილება მიმართულია შვილის ცხოვრებაზე. ეს კი ბავშვისთვის ხშირად მომაბეზრებელი ხდება.

ამასთანავე, მშობელს კარგად უნდა ჰქონდეს გაცნობიერებული, რა რესურსის მატარებელია მისი შვილი. თუკი ამა თუ იმ პრობლემის მარტო მოგვარება ბავშვს არ შეუძლია, მაშინ, რა თქმა უნდა, მშობელი უნდა ჩაერთოს. ოღონდ, მაქსიმალურად კორექტულად და სწორად. ერთი პერიოდი ძალიან გავრცელებული იყო თამაში „ლურჯი ვეშაპი“ და როდესაც ამ პრობლემას განიხილავდნენ, ყოველთვის მიუთითებდნენ, რომ მშობლებმა არაფერი იცოდნენ ამის შესახებ. არადა „ლურჯი ვეშაპის“ მსვერპლნი ისეთი ასაკის ბავშვები არიან, როცა ძალიან მჭიდროა მშობლებსა და მათ შორის კომუნიკაცია – 12, 9, 8 წლის ბავშვები. თვეობით ზის ბავშვი და თამაშობს ამ „ლურჯ ვეშაპს“ ისე, რომ საკუთარ შიშებს არ უზიარებს მშობელს, ეს ძალიან დამაფიქრებელია. რატომ არ მიდის ბავშვი მშობელთან, რატომ არ ელაპარაკება მას? აი, საიდან იწყება პრობლემა. პირველი ნაბიჯი აქაც მშობლისგან უნდა მოდიოდეს. კომუნიკაციის ინიციატორი დედა ან მამა უნდა იყოს, მან უნდა ესაუბროს შვილს, საკუთარი ისტორიებიც მოუყვეს, თუ ეს ბავშვისთვის საინტერესოა, და მისიც მოისმინოს. ბავშვს ეს ძალიან სჭირდება.

როდესაც თვითონ დედაა მჩაგვრელი, აქაც სხვადასხვა ფაქტორია – ან თვითონ იყო დედა ბავშვობაში მსხვერპლი, ან ოჯახშია კონფლიქტი და აგრესია ბავშვზე გადააქვს. ძალიან კარგი სამსახურია მანდატურის სამსახური, ფსიქოლოგიური სერვისი, ანტიბულინგური კამპანიები, ზოგადად, რაც სკოლას ამ კუთხით აქვს, ყველა მიმართულება, ყველა მათგანს მივესალმები, მაგრამ ეს მაინც ფასადურია იმ სინამდვილესთან შედარებით, რაც ბავშვსა და გარესამყაროს შორის ხდება. აგრესია ხშირად თვითგადარჩენის რეფლექსიაა, ამიტომ, ნებისმიერ ძალადობრივ გარემოში ეს რეფლექსია აქტიურად ვლინდება. ამიტომ არის საჭირო მშობლის, გარემოს სწორი კომუნიკაცია ბავშვთან და ამიტომაა საჭირო იმ ფსიქოლოგიური ნიუანსების ცოდნა, რომლებიც თვითშეფასებაში დაგეხმარებათ.

ავტორი: ფსიქოლოგი ნინო ბუაძე

წყარო: ​აზროვნების აკადემია